TIẾNG NGHỆ.

  Tiếng Nghệ

Cái gầu thì bảo cái đài

 Ra sân thì bảo ra ngoài cái cươi

Chộ tức là thấy mình ơi

Trụng là nhúng đấy đừng cười nghe em

Thích chi thì bảo là sèm
 Nghe ai bảo đọi thì mang bát vào
Cá quả lại gọi cá tràu
 Vo trốc là bảo gội đầu đấy em…
Nghe em giọng Bắc êm êm
Bà con hàng xóm đến xem chật nhà

Răng chưa sang nhởi nhà choa

 Bà o đã nhốt con ga trong truồng

 Em cười bối rối mà thương

Thương em một lại trăm đường thương quê

Gió Lào thổi rạc bờ tre

Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn

Chắt từ đã sỏi đất cằn

Nên yêu thương mới sâu đằm đó em.
                 Nguyễn bùi Vợi

Trữ tình mà như tự sự. Chuyện một chàng trai xứ Nghệ lập nghiệp ở xứ Bắc và xe duyên, kết tóc với một cô gái ở đàng ngoài. Lần đầu anh đưa vợ về thăm quê và ra mắt bà con, họ hàng. Anh muốn cho vợ khỏi bỡ ngỡ và hòa nhập được nhanh với gia đình, theo anh, trước hết phải hiểu được tiếng địa phương nơi quê anh. Thế là anh cấp tốc trang bị cho vợ một loạt từ địa phương. Anh chỉ chọn những từ mà anh dự đoán là sẽ gặp trong trò chuyện, trong sinh hoạt. Như một đoạn văn từ điển, anh đọc cho vợ nghe, chẳng khác gì học ngoại ngữ.
Kể ra anh ta đón đầu cũng khá. Vừa để vợ hiểu được người ta nói gì, vừa chủ động nói với người khác: “Thích chi thì bảo là sèm/ Nghe ai bảo đọi thì mang bát vào”. Các tiếng anh trang bị cũng đủ các loại âm: âm ai (đài), ươi (cươi), ô (chộ), ung (trụng), em (sèm), oi (đọi), au (tràu), đến cả âm oôc (troốc) cũng có.
Thế nhưng khi gặp một tình huống bất ngờ:
Răng chưa sang nhởi nhà choa  / Bà o đã nhốt con ga trong truồng
thì vợ anh đành “bối rối”. Bối rối là phải. Bởi lúc anh bày thì bày từng tiếng một như kiểu tập đặt câu, mỗi câu một tiếng lạ. Nhưng ở đây lại nghe hai câu liên tiếp, mỗi câu có đến những ba tiếng lạ. Chẳng khác gì nghe tiếng nước ngoài. Hơn nữa, sáu tiếng này lại âm khác, không trùng với một âm nào mà anh đã trang bị: Ang (răng), ơi (nhởi), o (bà o), a (ga), uông (truồng).
Có thể dụng ý hay từ vô thức xuất thần, nhưng cứ qua câu chữ mà phân tích thì thật là lý thú. Tình huống vừa xảy ra chắc ai cũng cười, ngay vợ anh cũng “cười bối rối”. Từ “bối rối” được đặt cạnh từ “cười” tạo thành cụm từ “cười bối rối” là một sáng tạo. “Bối rối” là lúng túng, mất bình tĩnh, không biết xử trí thế nào. Nhưng ở đây, nó không hàm nghĩa mất bình tĩnh nữa và cười là một cách xử trí vừa thông minh, vừa phúc hậu, dễ thương.
Em cười bối rối mà thươngThương em một lại trăm đường thương quê
Thấy em bối rối mà anh thêm thương. Nhưng thương em thì một mà thương quê lại trăm nghìn lần. Mạch thơ tự sự bỗng chuyển sang trữ tình sâu lắng. Đang vui, đang cười bỗng chảy nước mắt. Đang nói về thương em, bỗng chuyển sang thương quê. Thương em vì em bối rối khi nghe người quê anh nói mà không hiểu. Nhưng thương quê vì sao quê anh lại được ông trời ban cho tiếng nói ấy. Một thứ tiếng mà “chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn”. Câu thơ thật hay, cảm nhận đúng và sâu sắc cái giọng nói của quê mình. Giọng nói của vùng đất nhiều núi non sông nước, nhiều đá sỏi đất cằn, nhiều gió Lào mưa bão… Con người ở đây phải gồng mình lên mới sống nổi. Có lần, nhà thơ đã viết về con người xứ Nghệ: “Đã thẳng, thẳng như ruột ngựa/Đã nói là nói oang oang/Ông trời nói sai cũng cãi/ Như rứa là dân xứ Nghệ”.
Từ Gió Lào thổi rạc bờ tre đến Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn là một trường liên tưởng đầy hàm nghĩa. Ngôn từ ở đây mang đầy hồn cốt của dân Nghệ: “Thổi rạc” và “Nghe nhọc”. Cứ tiếp xúc với dân lao động ở vùng này thì bắt gặp ngay những từ như rạc người, gầy rạc, nghe nhọc lắm. Rạc là gầy, khô, hốc hác, phờ phạc, xơ xác…
Nhưng ở đời, cái gì cũng có hai mặt của nó. Thiên nhiên khắc nghiệt nên con người phải yêu thương, đùm bọc nhau mới có thể vượt qua được những cơn bão tố:
Chắt từ đã sỏi đất cằnNên yêu thương mới sâu đằm đó em
Từ giọng nói, tiếng nói mà suy tưởng đến một nét thuộc tính cách của người Nghệ là tình thương yêu, chung thủy trong quan hệ giữa người với người. Bài thơ tự cất cánh bay lên một tầm cao của thẩm mỹ.
    (Nguồn: Văn Nghệ số 15/7/2006 )
    
  _______________________
  Bài thơ của Nguyễn Bùi Vợi , chẳng chút trau chuốt , trang điểm gì mà nghe ấm cúng ,  tình tứ lạ. Ấy là Cô dâu đang học tiếng Nghệ. Mà tiếng Nghệ, nói cho cùng , tiếng Anh cũng phải...học theo. Ví như, người xứ nghệ nói -" Nỏ "( tức là không) thì tiếng Anh cũng bắt chước là..".No" đó thôi. Chẳng qua...quê choa mặn mòi , nên bỏ thêm dấu hỏi . Để học được Nghệ ngữ , chắc không phải một sớm một chiều mà phải dài lâu...
  Nhìn cái Avatar có hình của Lão, người Miền Bắc la lên là gầy , người Miền Nam gọi đó là ốm - còn xứ nghệ ta gọi là tóm! .Hơi rắc rối nhưng cũng cảm thấy vui và dễ chịu , vì hiểu thêm được ngôn ngữ các miền vùng Việt nam ! Bài thơ người miền Bắc , miền Nam đọc thấy hay một , thì người dân xứ Nghệ đọc thấy hay tới mười. Vì đọc bài thơ như đọc một bài song ngữ, gợi nên nỗi nhớ quê hương. yêu thêm con người quê nhà và như được sống trong sự thân quen...
  Cô dâu trong bài thơ ( O ni du ai? - Cô này dâu nhà ai ? ) chắc còn...mệt nhoài với các câu từ Xứ nghệ! Còn những ai chưa được một lần về thăm  xứ nghệ , xin đừng ngại , vì người dân xứ nghệ. thật thà , chất phác và rất mến khách ! Vây nên, nếu ngôn ngữ chưa hiểu nhau, chẳng sao , càng vui vì những hiểu lầm ..." Em cười bối rối mà thương ..." đó thôi.. .  Câu chuyện ....LÔNG CÂY-(  Tiếng nghệ gọi trồng là lông , Lông cây - tức là trồng cây, cũng có vùng gọi là Lôông cây) Kể ra cho thêm vui , cho thêm tin vào người xứ Nghệ.
  Xưa, một Xã nọ ở ở xứ Nghệ ,mọi người đua nhau lông cây thuốc lào.  Tức là trồng cây thuốc lào đấy .Chẳng là thuốc lào dễ bán và thu hồi vốn nhanh. Thấy nguy cơ diện tích lông ( trồng) thuốc lào lấn chiếm diện tích trồng cây lúa và hoa màu , khả năng dẫn đến thiếu lương thưc , xã khẩn cấp họp và đưa ra nghi quyết , Mỗi hộ chỉ được lông 50m2 cây thuốc lào và phải kê khai ,lông theo quy hoach của xã . Ai làm sai phải chịu phạt vì lương thực là vấn đề hàng đầu , là vấn đề Quốc gia...Quyết đinh ngay lập tức triển khai thực hiện , do phó chủ tịch phụ trách Kinh -Tài ( Kinh tế - tài chánh) Đậu Anh Tài ký.
  Vậy là, các bảng tin đầu làng cuối xã đều được quét vôi và thông báo...bằng thơ ( Chắc là bằng thơ để mọi người dễ nhớ) :
" Quyết định của UBND xã, ai vi phạm sẽ xử phạt nghiêm minh - yêu cầu mọi người chấp hành -
                Tuyệt đối tuân theo lệnh ông Tài
                Lông ít lông nhiều đều phải khai
                Lông quá năm mươi thì phải nhổ
                Lông trong khu vực chớ lông ngoài "

    Ưà, lông cũng phải trong quy hoạch , bạ đâu lông đó có mà...loạn à ? Lão dám cam đoan rằng , những người miền Nam , miền bắc, trên 50 tuổi ,  đọc xong thông báo tóm lược bằng 4 câu thơ bằng tiếng Nghệ trên, thế nào chẳng nhẹ nhàng tìm vào chỗ kin kín thưc hiện theo lệnh Uỷ ban! Phải tự giác thôi , để chính quyền ra tay...cưỡng chế thì còn mặt mũi nào?

                                                     _______________

                 Dẫu ngày xưa có thể khác bây giờ
                 Nhưng chất Nghệ -  Anh tin là vẫn chảy
                 Trong huyết quản mỗi người quê anh đấy
                 Sống nơi nào cũng muối mặn gừng cay !